Seher Alp Anayasa Mahkemesi karar: zel mlkiyette bulunan kltr varlklarnn bedelsiz olarak mzelere teslim edilmek suretiyle zel mlkiyetin ortadan kaldrlmas olduka ar bir mdahaledir”- “Salt kltr varlklarnn korunmas ihtiyac zel mlkiyetteki bir kltr varlnn tazminatsz olarak kamu mlkiyetine geirilmesini hakl hale getirmez
Anayasa Mahkemesi, kltr varlklarnn bedelsiz olarak mzeye tesliminin istenmesi nedeniyle mlkiyet hakknn ihlal edildii iddiasna ilikin davada, zel mlkiyetteki bir kltr varlnn tazminatsz olarak kamu mlkiyetine geirilmesini hak ihlali sayd.
Bugnk Resmi Gazete’de yaymlanan karara gre Bodrum Sualt Arkeoloji Mzesi Mdrl’nde kaytl kltr varl koleksiyoncusu olan Y.E.S, 1990’da kendisi de koleksiyoncu olan Y.D’den kltr varl niteliinde iindeki yedi para kltr varlyla birlikte bir tanmaz satn ald ve burada koleksiyonculuk yapmaya balad.
Hem Trk hem de ABD vatanda olan Y.E.S’nin lmnden sonra yabanc lke vatandalar olan varisleri, Steiner Gayrimenkul Yatrm ve Danmanlk Limited irketini kurdu. irket 19 ubat 2014’te koleksiyon izin belgesi alarak mdrlk gzetiminde koleksiyonculua balad. Y.E.S’nin koleksiyonuna kaytl kltr varlklar irketin koleksiyonuna aktarld.
Kltr ve Tabiat Varlklarn Koruma Kanunu’nda yaplan deiikliin ardndan Bodrum Sualt Arkeoloji Mzesi Mdrl, 20 Austos 2010 tarihli ilemle Y.E.S’nin koleksiyonuna kaytl eserlerin veraset davas sonulanncaya kadar yediemin olarak mze mdrlne teslim edilmesini gerek kii bavuruculara ihtar etti.
Y.E.S’nin varisi olan bavurucular, bu ileme kar Mula 1. dare Mahkemesine iptal davas at. Mahkeme 23 Aralk 2011 tarihli kararla davay reddetti. Kararn gerekesinde, murisin ABD, miraslarn ise 3 farkl lke vatanda olmas sebebiyle veraset ilam alnmasnn gecikebilecei belirtildi ve bu nedenle devlet mal niteliindeki tanr kltr varlklarnn yediemin olarak mdrle tesliminin hukuka uygun olduu ifade edildi. Karar, Dantay On Drdnc Dairesinin 18 Mart 2014 tarihli kararyla onand. Karar dzeltme istemi de Dairece reddedildi.
– “15 gn iinde getirilsin”
Bunun zerine Bodrum Sualt Arkeoloji Mzesi Mdrl, 6 Nisan 2011’de Y.E.S’nin Y.D’den satn ald yedi kltr varlnn 15 gn iinde bulunduu yerden sklerek mdrle getirilmesini ihtar etti.
Y.E.S’nin varisleri de bu ileme kar Mula 2. dare Mahkemesinde ptal davas at. Mula 2. dare Mahkemesi 13 Aralk 2011 tarihli kararyla davay incelemeksizin reddetti. Kararn gerekesinde, dava konusu ilemin Mula 1. dare Mahkemesinde dava konusu ilemin uygulanmas mahiyetinde olduu belirtildi. Karar, dairenin 18 Mart 2014 tarihli kararyla onanrken, dzeltme istemi de reddedildi.
Bodrum Sualt Arkeoloji Mzesi Mdrl, 7 Aralk 2011’de Y.E.S’nin satn ald evin duvarlarnda yer alan tanmaz kltr varl niteliindeki 7 eserin bulunduu yerden alnarak mdrle getirilmesi iin sz konusu adreste almalara balanacan, ayrca mteveffann koleksiyonuna kaytl dier eserlerin de miraslarn koleksiyoner belgesi alma ilemleri sonulanncaya kadar mdrle yediemin olarak teslim edilmesini ihtar etti.
Bavurucular bu ileme kar mahkemede dava at. 21 Eyll 2012’de davay reddeden mahkeme, davann kapsamnn mteveffann koleksiyonuna kaytl dier eserlerin mdrle yediemin olarak teslim edilmesiyle snrl olduunu ise kabul etti.
Mahkeme, bavurucularn vatandalk durumuna atf yaparak, miraslk belgesi alnmasnn uzamas ihtimali nedeniyle koleksiyonculuk belgesinin alnmasnn da uzayabileceini, bu sebeple devlet mal niteliindeki tanr kltr varlklarnn yediemin olarak mdrle tesliminin hukuka uygun olduunu ifade etti.
Karar, dairenin 26 Kasm 2015 tarihli kararyla ilemin Y.E.S’nin evinin duvarlarnda yer alan 7 tanmaz kltr varl eserin bulunduu yerden alnaca ihtaryla ilgili ksm ynnden karar verilmedii gerekesiyle bozuldu.
Bozma kararma uyan mahkeme 30 Aralk 2016’da davay reddetti. Kararn gerekesinde, tanmaz kltr varl niteliindeki eserlerin koleksiyonlara kaydedilmesinin mmkn olmadna vurgu yaplarak, bunlarn yediemin olarak mdrle teslim edilmesi yolunda ilem tesis edilmesinin hukuka uygun olduu belirtildi.
Kararda, ayrca 7 tanmaz kltr varlnn Y.E.S’nin koleksiyonuna kaytl olmadna da iaret edildi.
– “Kanuni dayanak yok”
Y.E.S’nin varisleri Avusturya vatanda Alexandra Liana, ABD vatandalar Benjamin Schaller Steiner, Eric Irving Steiner ve Fransa vatanda Natalia Steiner Hercot ile bu kiilerce kurulan irketin bireysel bavurusunu deerlendiren Anayasa Mahkemesi, teslimi istenen eserlerin tanmaz kltr varl niteliinde olduunun ne ekilde belirlendiinin izah edilmedii belirtildi.
Yksek Mahkemenin kararnda u ifadelere yer verildi:
“Bilirkii incelemesi yaptrlmas halinde bunlarn tanmaz niteliinde olmad anlalacaktr. Eserler tanmaz nitelikte olsa bile bunlarn iadesinin kanuni dayana bulunmamaktadr. Mdrlk 23 Mart 2010 tarihli ynetmelik hkmne dayanm ise de murislerinin anlan eserleri edindii 1990’l yllarda tanmaz kltr varlklarnn envantere kaydedilemeyeceine ilikin bir hkm mevcut deildir.
Tanmaz kltr varlklarnn bir paras mahiyetindeki kltr varlklarnn bedelsiz olarak mzeye alnmasnn bunlarn korunmas amacnn salanmas iin elverili bir ara olduu grlmektedir.
zel mlkiyette bulunan kltr varlklarnn bedelsiz olarak mzelere teslim edilmek suretiyle zel mlkiyetin ortadan kaldrlmas olduka ar bir mdahaledir. Bu ekildeki ar bir mdahalenin mstahak grlebilmesi iin son derece zorlayc nedenlerin bulunmas gerekir.”
Salt kltr varlklarnn korunmas ihtiyac zel mlkiyetteki bir kltr varlnn tazminatsz olarak kamu mlkiyetine geirilmesini hakl hale getiremeyecei ifade edilen karar da ayrca u hususlara iaret edildi:
“nceki mevzuatn aslnda bunlarn mlk edinilmesine msaade etmedii ancak memurlarn bilgi eksiklii sebebiyle bunlarn sehven zel koleksiyonlarn envanterlerine kaydedildii dncesi de tazminatsz nakli hakllatrmamaktadr.
Bu koullarda irketin koleksiyonuna dahil olan tanmaz kltr varlklarnn tazminatsz olarak mzeye teslim edilmesi biiminde bavurucuya ar klfet ykleyen bir aracn kltr varlnn korunmas amacna ulalmas iin en hafif mdahale tekil eden ara olduu sonucuna ulalamamtr. Bu durumda bavurucunun mlkiyet hakkna yaplar mdahalenin gereklilik kriterini karlamad deerlendirilmitir.”
– Karar
Koleksiyona kaytl 7 eser ynnden mlkiyet hakknn hlal edildiine ilikin iddiann konu bakmndan yetkisizlik nedeniyle kabul edilemez olduuna hkmeden Anayasa Mahkemesi, irketin koleksiyonuna kaytl olan eserler ynnden mlkiyet hakknn ihlal edildiine ilikin iddiay bavurucu irket asndan kabul edilebilir buldu.
Bavurucu irketin koleksiyonuna kaytl olan eserler ynnden Anayasann 35. maddesinde gvence altna alnan mlkiyet hakknn ihlal edildiine oy birliiyle hkmeden mahkeme, kararn bir rneini ihlalin sonularnn ortadan kalkmas iin yeniden yarglama yapmak zere Mula 1. dare Mahkemesine gnderdi.
